ලිබියාව - Libya

අද තවත් අළුත් විශේෂාංගයක් ආරම්භ කරනවා. මේකට ලබා දෙන ලේබලය විදියට නම් කලේ සිතියම් පොත කියලා.  අපි නමින් දන්නා හා තවත් සුළු කාරනා ටිකක් පමණක් දන්නා රටවල් රැසක් පිළිබදව කතා කිරීමට තමයි බලාපොරොත්තුවෙන්නේ.

මුලින්ම මේ ලිපි පෙල අරඹමින් කතා කරන්නට සිතුවේ මාතෘකාවේ විදියටම මේ දවස් වල වැඩියෙන්ම කතාවෙන ලිබියාව (Libya)කියන රට පිළිබදව.

හැදින්වීම

ලිබියාව ගතහොත් එය උතුරු දෙසින් මධ්‍යධරනී මුහුදට (Mediterranean Sea) මායිම් වෙලා තියෙන උතුරු අප්‍රිකාවේ තියෙන විශාල රටක්.  ර‍ටෙන් විශාල ප්‍රමාණයක් වසා ගෙන සිටින්නේ සහරා කාන්තාරයයි. ලිබියාව අප්‍රිකානු මහද්වීපයේ රටවල විශාලත්වය අතරින් සිව්වනස්ථානය අත්කරගන්නවා. නැගෙනහිර ‍මායිම ඊජිප්තුවෙන්ද, ගිනි‍කොන මායිම සුඩානයෙන්ද,චැඩ් හා නයිජර් යන රටවල් දකුණු දෙසින්ද, ඇල්ජීරියාව බටහිර දෙසින් හා ටියුනීසියාව ඊසාන දෙසින්ද පිහිටා තිබෙනවා.

ලිබියාවේ ධජය

ලිබියාව තුල ජනතාව වැඩිපුර වාසය කරන්නේ උතුර දෙට වන්නට එනම් වෙරල තීරයට ආසන්නයේ වන අතර එරට විශාල මෙන්ම අගනුවරද වන ට්‍රිපොලි (Tripoli) නගරයද පිහිටා ඇත්තේ මධ්‍යධරනී වෙරළ තීරයට ආසන්නවයි.

බහුතරයක් ලිබියානු වැසියන් පැවතෙන්නේ Berbers යන ජන කොට්ඨාශය, ලිබියාවේ ස්වදේශික ජනතාව හා හත්වන සියවසේ ලිබියාවට පැමිණි අරාබිවරු මිශ්‍ර වීමෙන් යයි පැවසෙනවා. එසේ වූවත් Berbers ජන කොට්ඨාශයේ සුළු පිරිසක් තවමත් දකුණු දිග ප්‍රදේශයේ වාසය කරනවා.

 එසේම ලිබියාවේ බහුතරයක් සුන්නි මුස්ලිම් ජාතිකයන් වන අතර නිල රාජ්‍ය ආගම ලෙස ඉස්ලාම් දහමත්, නිල භාෂාව ලෙස අරාබි බසත් යොදාගන්නවා. Tamazight යන භාෂාව Berbers ජනතාව වැඩි ව‍ශයෙන් භාවිතා කරනු ලැබේ. ඉංග්‍රිසි හා ඉතාලි භාෂා වෙළද කටයුතුවලදී යොදාගත්තත් එය රජය විසින්ම එතරම් ධෛර්යමත් නොකෙරේ.

 1950 දී ඛනිජ තෙල් සොයාගන්නා තෙක් ලිබියාව දුප්පත් රටක්වූවා. නමුත් විශාල වශයෙන් තෙල් සංචිත සොයාගැනීමත් සමග ලිබියා‍ව අප්‍රිකාවේ පොහොසත් රටක් බවට පත්වූවා.

කෙසේනමුත් තවමත් වැඩි පිරිසකගේ රැකියාව ගොවිතැන හා සත්ව පාලනය වන බවද පවසන අතර එරට භූගොලීය පිහිටීම අනුව හොද ගොවිබිම් ඇත්තේද සුළු වශයෙන් බව කියනවා.

පුරාණයේ ලිබියාව Phoenician, රෝම, සහ අරාබි ජාතීන්‍‍ගේ යටත් විජිතයක් බවට පත්වී තිබූ අතර 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේදී මෙය ඉතාලියේ යටත් විජිතයක් බවට පත්වුනා. 1951 දී නිදහස් රාජාණ්ඩුවක් බවට පත්වන ලිබියාව 1961 දී තරුණ හමුදා නිලධාරියකු වන මුවම්මර් අල් ගඩාෆිගේ (Muammar al-Qaddafi) පාලනයට නතුවෙනවා. ගඩාෆි තමන්ගේ සමාජවාද සිද්ධාන්ත හා අරාබි ජාතිකත්වයක් ඔස්සේ ලිබියාන නව මාවතකට යොමුකරන අතර ඔහු රටේ නමද වෙනස් කරන්නේ “the Great Socialist People’s Libyan Arab Jamahiriya” ලෙසටයි. මෙහි Jamahiriya” යන නම ග‍ඩාෆිගේම නිර්මාණයක් වන අතර එයින් ඔහු අදහස් කොට ඇත්තේ “මුළුමහත් ජනතාවගෙන්ම පාලනය වන දේශය” (state run by all its people) යන්නයි. කෙසේනමුත් විදේශිකයන් බොහෝදෙනෙකු ගඩාෆිව දකින්නේ ඒකාධිපතිපාලකයකු ලෙසයි.

භූමිය සහ සම්පත්

මුලින් කී ලෙසම භූමියේ වැඩි ප්‍රමාණයක් සහරා කාන්තාරයෙන් වැසී තිබෙනවා මෙන්ම රටේ වැඩි ප්‍රදේශයක් නිසරු, ගල් අධික තැනිතල බිම් සහ වැලි සහිත භූමිවලින් සමන්විතයි. වයඹ සහ ඊසාන දිග කොටසේ සුළු පෙදෙසක පමණක් කදු දැකිය හැකි අතර Tibesti  කදු බැවුමක් දකුණු  දිග මායිමට වන්නට පිහිටනවා. ලිබියාව තුල ස්ථිර වශයෙන් ගලා බසින ගංඟ නොමැති බවද පැවසෙනවා.

දේශගුණය

ලිබියාවේ ඇත්තේ වියලි කාන්තාර දේශගුණික තත්වයක් වන අතර මෙය වසර පුරා පවතින බවද කියනවා. කෙසේනමුත් වෙරලාසන්න ප්‍ර‍දේශවල මධ්‍යධරනී දේශගුණය උශ්න, වියලි ගිම්හානයක් සහ සෞම්‍ය බවක්ද, තෙත්ගතියකින් යුතු ශිත ඍතුවකටද හිමිකම් කියන බව කියනවා. ට්‍රිපොලි නගරයේ ජනවාරි මාසයේ සාමාන්‍ය දෛනික උශ්නත්වය 8° සිට 16°C (47° සිට 61°F) ගන්නා අතරම ජූලි මාසයේ 22° සිට 29°C (71° සිට 85°F) ගන්නා බව පැවසෙනවා. වාර්ශික වර්ෂාපතනයනම් 380 mm (15 in) පමණ වෙතැයි පවසනවා.

ස්වාභාවික සම්පත්

ඛනිජ තෙල්, ස්වාභාවික ගෑස්, ජිප්සම්, ලුණු, පොටෑශ් සහ  natron (sodium carbonate) වනවා.

ගස්වැල් හා සත්තු

ලිබියාවේ දේශගුණික තත්වයන් නිසා කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනය නම් එතරම් සාර්ථක නැතිබව කියන අතරම ගස් වැල් පවා පිහිටා ඇත්තේ අතරින් පතර බවත් සමහර ප්‍රදේශවල එක දිගටම ගස් වැල් ‍නොමැති බවද කියනවා.රටඉදි ගස් හා ඔලිව් සහ දොඩම් ගස් කාන්තාරයේ ක්‍ෂෙමභූමිවල වැවෙන බවද කිවයුතු අතර සදහරිත ගස් හා මාස්ටික් ගස් (junipers and mastic trees) උස් බිම්වලදී දැකිය හැකි බව පැවසෙනවා.

විශාල ක්‍ෂිරපායි සතුන් නම් ලිබියාවේ හිඟබව කියන අතරම කාන්තාර ආශ්‍රිතව වසන හයිනා, gazelles, කැලෑ බළළුන්, රාජාලීන්, උකුස්සන් හා ගිජුලිහිනියන් දැකිය හැකිබව පවසනවා.

පාරිසරික ගැටළු

ලිබියාව ජල සම්පතින් නම් හිඟපාඩු ඇතිබවයි කියන්නේ මේ නිසාම වාරිමාර්ග ව්‍යාපෘති රැසක්ම ක්‍රියාත්මක කර ඇතිබව පැවසෙන අතරම එයි ප්‍රධානම එකක් වන්නේ මහා මිනිසා ඉදිකල ගංඟාව (Great Man-Made River (GMMR))ලෙස හැදින්වූ වසර 25 ක දීර්ඝ කාලීන ව්‍යාපෘතියයි. මෙය 1984 දී ආරම්භකරන ලදි.

ප්‍රධාන නගර
විශාලම නගරය වන ට්‍රිපොලි හැරුනකොට දෙවන විශාලම නගරය වන්නේ Banghāzī නගරයයි. මීට අමතරව අනෙකුත් වැදගත් නාගරික Tripolitania හි Mişrātah (Misurata) හා Darnah සහ Cyrenaica හි Tobruk.

අධ්‍යාපනය හා ඊට අනුබද්ධ ආයතන

ප්‍රාථමික අධ්‍යාපනය අනිවාර්යය සහ නිදහස් එකක් වන අතර එරට වැඩිහිටි ජනගහනයෙන් 84% කට සාක්‍ෂරතා හැකියාව ඇතිබව කියයි. එරට විශ්වවිද්‍යාල 5 ක් ඇති අතර ට්‍රිපොලි හි ඇති Al-Fateh විශ්වවිද්‍යාලය විශාලම සරසවියවේ.

රාජ්‍ය පුස්තකාලයද ට්‍රිපොලි හි පිහිටා ඇති අතර එහි  300,000 කට අධික පොත්පත් තිබෙන බව කියයි. එය Garyounis විශ්වවිද්‍යාලයට අනුබද්ධ ආයතනයකි.

ලිබියාවේ පෞරානික කෞතුකභාණ්ඩ හා විවිද න‍ටඹුන් ඇති කෞතුකාගාරයක් ලෙද Al Khums හි Lepcis Magna කෞතුකාගාරය දැක්වේ.

ආර්ථිකය

මුල් කාලයේ එරට සාම්ප්‍රධායික කෘෂිකර්මාන්ත කටයුතු ‍සිදුකෙරුන අතර මූලිකවම එය වෙරල තීරයට ආසන්නයේ සිද්ධකෙරින. 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේ ඉතාලි කිරීටයට අයත් දේශයක් ලෙස දෙවන ලෝක යුද සමයේදී එරට කර්මාන්ත ශාලා හා කර්මාන්ත මුළුමනින්ම පාහේ මිතුරු හමුදා ප්‍රහාර හමුවේ වැනසී ගියේය. 1951 දී නිදහස ලබන විට ලිබියා‍ව ලෝකයේ දිළිදුම රටවල් අතරින් එකක්විය. රටේ ජනගහනයෙන් 10% කටත් අඩුවෙනි සාක්‍ෂරතාහැකියාව හිමිකරගෙන තිබුනේ. උපාධිදාරීන් අතලොස්සක් පමණක් සිටියහ. වාර්ශික ඒක පුද්ගල ආදායම $30 ක් වූ අතර ප්‍රධාන අපනයන භාණ්ඩය වූයේ දෙවන ලෝක යුද්ධයෙන් අහකදැමු ලෝහ එකතු කර පිටරට පැටවීම විය.

1958 දී ලිබියාවෙන් ඛණිජ තෙල් සොයා ගැනීමත් සමග එරට ආර්ථිකය උඩුයටිකුරුවිය. එරට දළ ජාතික නිශ්පාදිතය 1965 දී බිලියන $ 1.5 ක් වූ අතර එය 1985 දී බිලියන $ 25.4 ක්විය.

කෙසේ වෙතත් 1992 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය ලිබියාවට සම්භාදක පණවන අතර ඒ ඔවුන් ත්‍රස්තවාදයට අදව් උපකාරය කලා යන චෝදනාව මතයි. 1999 දී එය ඉවත් කරන අතර ඇමරිකාවද 2004 දී එරටට පණවා තිබූ සම්භාදක ඉවත් කරන ලද අතර ඉන්පසු ඇමරිකානු සමාගම් ලිබියාව තුල සිය කර්මාන්ත ඇරඹීමේ ඉඩකඩ සොයා බලන ලදි.( In 1992 the United Nations (UN) imposed economic sanctions on Libya in response to its support of international terrorism. Those sanctions were lifted in 1999, opening the way for foreign investment. In 2004 the United States lifted its economic sanctions, and U.S. companies began seeking investment opportunities in Libya).

විදේශිය ශ්‍රමිකයන් රැසක්ද ලිබියානේ රැකියාවල නියැලෙන අතර 1990 වන විට එරට වැඩ කරන ජනතාවගෙන් 11% ක් කෘසිකාර්මික, ධීවර කටයුතුවලද 23% ක් කර්මාන්ත ආශ්‍රිතවද 66% ක් සේවා සපයන රැකියාවලද නිරතවී ඇත.

ලිබියා භූමියෙන් 95% ක් පමණ කාන්තාර තත්වයක් තිබුනත් වාරිමාර්ග ව්‍යාපෘති නිසා සහ රසායණික පොහොර භාවිතය නිසා කෘෂිකාර්මික පලදාවද වැඩිකරගැනීමට සමත් වී ඇත. ඔවුන් සිදු කරන වගා නම් අර්තාපල්, තිරිඟු, තක්කාලි, කොමඩු, දොඩම්, රටඉදි හා ඔලිව් වන අතර සත්ව පාලනය ලෙස බැටළුවන්, එළුවන්, ගව පට්ටි, ඔටුවන් හා කුකුළන් ඇති කරනු ලබයි.

ධීවර කර්මාන්තයද යහමින් සිදුකරන බව කියන ලිබියව ආශ්‍රිත මධ්‍යධරනී මුහුදේ විශේෂයෙන් ටූනා සහ සාඩින් මසුන් බහුලව වසන බවද කියයි.

වර්ථමානයේ ප්‍රධානම අපනයන ද්‍රව්‍ය ඛණිජ තෙල් හා ඒ ආශ්‍රිත අනෙකුත් නිශ්පාදන හා ‍‍ගොඩනැගිලි දුව්‍ය බව කියන අතර සාම්ප්‍රධායික අත්කම් නිර්මානද එරට ආර්ථිකයට සුළු දායකත්වයක් සපයයි. එරට භාවිතා කරන බොහෝ පරිභෝජන ද්‍රව්‍ය පිටරටින් ආනයනය කරන බවද කියයි.

ලිබියාව ප්‍රධාන වශයෙන් සිය නිෂ්පාදන අපනයනය කරනු ලබන්නේ Italy, Germany, Spain, France, සහ Tunisia යන රටවලට බව පැවසෙන අතර Italy, Germany, the United Kingdom, සහ France යන රටවලින් සිය රටට අවශ්‍යකරන ද්‍රව්‍ය ආනයනය කරනු ලබයි.

ලිබියාවේ ව්‍යවහාරික මුදල් වර්ගය ලිබියන් ඩිනාර් (Libyan dinar) වේ

සංචාරක කර්මාන්තය
ලිබියාව සතුව ඇත්තේ ලෝකයේ දර්ශනීයම වෙරල තීරයක් බව කියන අතරම විශිෂ්ඨ රෝම හා ග්‍රීක් පුරාන නටඹුන් රැසක්ද ලිබියාවෙන් හමුවේ‍.

ප්‍රවාහණය
හොද මාර්ග පද්දතියකින් වෙරල තීරයේ ඇති Tripoli සහ ටියුනීසියාවේ Tunis නගර සම්බන්ධවන අතර Banghāzī සහ Tobruk නගර ඔස්සේ ඊජිප්තුවේ Alexandria නගරයටද සම්බන්ධවී ඇති බව කියයි.එරට ගුවන් සේවය වන Libyan Arab Airlines මගින් රටින් පිටත මෙන්ම ඇතුලතද ගුවන් සේවා සපයන අතර Tripoli සහ Banghāzī නගර වල අන්තර්ජාතික ගුවන් තොටුවල පිහිටා ඇතිබවද පැවසේ. Tripoli, Banghāzī, Tobruk, සහ Mişrātah යන නගර වල පුධාන වරායන් පිහිටා ඇත.

සංනිවේදනය
තැපැල් හා විදුලි සංදේශ යන සේවා රාජ්‍ය ඒකාධිකාරය යටතේ පවත්වාගෙන යන අතර පුවත් පත් ආයතනද රජය සතුවන බව කියයි. එරට රජයට විරුද්ධව පුවත් පල කිරීමට අවසර නොමැති අතර දෛනිකව පුවත් පත් හතරක් පලවන බවද කියයි. ඒවා අරාබි මෙන්ම ඉංග්‍රිසි සංස්කරණයෙන්ද පල කරයි.

නීති පද්දතිය
ලිබියාවේ අධිකරන ලෙස ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය, අභියාචනාධිකරණය, courts of first instance, සහ summary courts ලෙස උසාවි වර්ග හතරක් ඇත. නිදහසෙන් පසු සිවිල්, සාපරාධි සහ ව්‍යාපාරික යන නඩු ඊජිප්තු ක්‍රමයකට ඇසූවද ගඩාෆි (Qaddafi) පාලනයට ආපසු එය ඉස්ලාමික නීතිය හෙවත් ෂාරියා  නීතිය (Sharia, or Islamic law) බවට පත් කෙරින.

ආරක්‍ෂාව
ගඩාෆි එරට හමුදාව නවීන ආයුධ වලින් සන්නද්ධ විශාල හමුදාවක් බවට පත් කල අතර එය ඔහු පාලනයට ආ කල තිබූ රාජකීය ලිබියානු හමුදාවත් ප්‍රාදේශීය පොලිසි සහ අ‍නෙකුත් ආරක්‍ෂක අංශ ඒකාබද්ධ කොට ගොඩනැගූවක් බව පවසයි. 2003 ඇස්තමේන්තු අනුව එරට හමුදාව 45,000 කින් සමන් විත වූ අතර නාවික හමුදාව 8,000 කින් සහ ගුවන් හමුදාව 23,000 ක  සොල්දාදුවන්ගෙන් සමන්විතය.

ඉතිහාසය
ලිබියාව ඉතිහාසය පුරාවටම විවිද ජාතීන්ගේ ආක්‍රමණවලට බදුනවු රටක් ලෙස සැලකේ මුලින් මධ්‍යධරනී රටවල ආක්‍රමණවලටත් පසුව අරාබින්ගේ ආක්‍රමණවලටද ලිබියාව නතුව තිබේ.

ක්‍රි.පූ. 6 වන සියවසේ ග්‍රීක ආක්‍රමනයටද,  ක්‍රි.පූ. 2 වන සියවසේ රෝම පාලනයටද ලිබියාව යටත්ව ඇත.

කෙසේ නමුත් ග්‍රීක පාලන කාලයේදී Cyrene නගරය කේන්‍ද්‍රගතව බුද්ධිමය වර්ධනයක් සිදුව ඇති අතර වෛද්‍ය විද්‍යාල හා දර්ශනය පිළිබදව එහිදී උගන්වා ඇත.

එසේම වසර 500 ක් පමන පැවතුනායයි කියන ලිබියාවේ රෝම පාලන කාලය තුල කෘෂිකර්මාන්තයේ නව වර්ධනයක් පෙන්නුම් කර ඇති අතර වාරිමාර්ග පද්දති හා නගර යා කෙරෙන මංමාවත් ඔවුන් තනා ඇත.

11 වන සියවසෙන් පසු ලිබියාව ඉස්ලිමීය කරණයවීමට පටන් ගත් අතර 16 වන සියවසේදී ලිබියාව තුර්කි ඔටෝමාන් අධිරාජය විසින් තමන් යටතට ගන්නා ලිබියාව විසිවන සියවසේ මුල දක්වාම එය පවතිනවා.

තුර්කිය 19 වන සියවස වන විට සාර්ථකව පාලනය ගෙන ගියත් 1911 දී ඉතාලිය තුර්කියට විරුද්ධව යුද වැදී ලිබියාව තමන් සතු කර ගැනීම ඇරඹුවා. කෙසේ නමුත් මුළු ලිබියාවම තමන් සතු කර ගැනීමට වසර 21 ක කාලයක් ගතවූ අතර 1932 දී ඒ අරමුන සාක්‍ෂාත් කර ගත්තා.

දෙවන ලෝක යුද්‍දයේදී ලිබියානු කාන්තාරය යුද පිටියක් වූ අතර 1943 දී ජර්මානු සහ ඉතාලි හමුදා පලවා හැර ලිබියාවේ පාලනය තමන් සතු කර ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍ය හා ප්‍රංශය සමත් වූ අතර 1947 දී අත්සන් කල සාම ගිවිසුමදී ඉතාලිය, ලිබියාවට තමන් සතුව තිබූ හිමිකාරීත්වය මුළුමනින්ම අත්හල අතර 1952 ජනවාරි 01 වනදා ලිබියාවට නිදහස ලැබුනා.

ලිබියාව පසුකරන ලද සැතපුම් කනු නම්, 1950 දී එරට පාලකයා නැතහොත් රජු ලෙස Emir Sayid Idris al-Sanusi පත්වූ අතර එය 1951 ඔක්තෝබර් 07 වනදා ව්‍යවස්ථාවකින් තහවුරු කරන ලදි. එම වසරේ දෙසැම්බර් 24 වන දින Emir Idris විසින් the federal United Kingdom of Libya නිදහස ප්‍රකාශ කරන ලදි. මහමැතිවරණය 1952 පෙබරවාරියේ පැවැත්වූ අතර මාර්තුවේ එරට ප්‍රථම වරට පාර්ලමේනුතව රැස්වන ලදි. ලිබියාව 1953 දී අරාබි ලීගයටත්, 1955 දී එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයටත් සාමාජිකත්වය ලබා ගන්නා ලද අතර 1963 දී කාන්තාවන් සදහා ඡන්ද බලය ලබා දෙන ලදි.

ලිබියාවේ සිටි අවසාන බ්‍රිතාන්‍ය සහ ඇමරිකානු ගුවන් හමුදා කණ්ඩායම් 1970 දී එරටින් පිටව ගිය අතර 1967 දී ඊශ්‍රායලය සමග අරාබි රටවල් සිදුකල සයදින  යුද්ධය‍ට සම්බන්ධනොවූවත් අරාබි ලීගයේ රටවලට සහයෝගය දුන් අතර යුද්ධයෙන් පසු අරාබි රටවල් වන ජෝර්දානය, එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍ය යන රටවලට ආර්ථික සහයද දුන් අතර ඊජිප්තුවද සිය ආර්ථිකය නැවත යථා තත්වයට පත් කර ගැනීමට ලිබියාවේ සහය පතන ලදි.

රාජාණ්ඩුව පෙරලා දැමීම
ලිබියාවේ නව යුගයක් උදාවූයේ 1969 සැප්තැම්බර් 01 වනදා බව කියනවා. එරට තරුණ හමුදා නිලධාරීන් පිරිසක් හමුදා කුමන්ත්‍රනයකින් රාජාණ්ඩුව බිද දමන අතර එයට නායකත්වය දුන්නේ අවුරුදු 27 ක හමුදා නායකයකු වූ Muammar al-Qaddafi හෙවත් ගඩාෆි  විසින්.

ගඩාෆිගේ පාලනයේදී ඒකාධිපති ස්වරූපයක් තිබූ බව පැවසෙන අතර රටේ විවිද අංශ දියුණුකිරීම සම්බන්දයෙන් ඔහු සෑහෙන වෙහෙසක් ගෙන තිබෙන වග කිවයුතුයි.

බිදවැටුන හොදහිත
කෙසේ නමුත් ඇමරිකාව සමග නම් ලිබියාවේ හිතහොද 1980 මුල් භාගයේදීම පලුදු වෙන්නට පටන් ගත් අතර 1981 දී ඇමරිකානු නාවික හමුදාවට අයත් ජෙට් යානා මගින් ලිබියානු ප්‍රහාරක ගුවන් යානා අන්තර්ජාතික මුහුදු සීමා‍වට පැමිණීම වලකමින් ප්‍රහාර එල්ල කොට බිම දමන ලදි. 1986 මාර්තුවේදී ලිබියානු නැව් දෙකකටද ඇමරිකානු නාවික හමුදා විසින් ප්‍රහාර එල්ල කොට අලාභහානි සිදුකල අතර ඒ වසරේ අප්‍රේල් වලදී, ලිබියාව විසින් යුරෝපය තුල ඇමරිකානුවන්ට එරෙහිව සිදුකල ත්‍රස්තක්‍රියාවලට චෝදනා නගමින් රේගන් පාලනය විසින් ලිබියාවේ ත්‍රස්ථ මධ්‍යස්ථාන (“terrorist centers”) යයි පැවසූ ස්ථාන වලට බෝම්බ හා මිසයිල එල්ල කරන ලද අතර එයින් ගඩාෆි විසින් අරන් හදාගත් දියණිය මරණයට පත්වූ අතර හමුදාමය ස්ථාන රැසකටද හානි සිදුවිය.

1991 දී ඉරාකය විසින් කුවේටය ආක්‍රමණය කිරීම මෙන්ම ඇමරිකාව ප්‍රමුඛ ඒකාබද්ධ හමුදා සේනාංක විසින් ඉරාකය ආක්‍රමණය කිරීමද ගඩාෆි හෙලා දකින ලදි. කෙසේවෙතත් 1991 දීම එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය විසිනුත් 1996 දී ඇමරිකාව විසිනුත් ලිබියාවට එරෙහිව සම්බාදක පනවන ලද්දේ, ලිබියානුවන් 1988 දී ස්කොට්ලන්තයේ, ලොකර්බි ඉහල අහසේදී Pan American Flight 103 පුපුරවා හැරියා යන චෝදනා යටතේයි.

කෙසේනමුත් 90 දශකයේ මැද භාගය වන විට ගඩාෆිගේ පෙර පැවති දැඩිමතධාරී රැඩිකල්වාදී ගතිය අඩුවෙන්නට පටන්ගත් අතර පසුව ඔහු ත්‍රස්තවාදයට එරෙහිව ගන්නා ලද යම් යම් ක්‍රියාමාර්ග නිසා සම්බාදක ලිහිල් වීමටත් 2004 දී නැවත ඇමරිකාව සමග රාජ්‍යතාන්ත්‍රික සබදතා යථා තත්වයට පත් කරගැනීමටත් සමත්විය.

ලිපිය අවසන් කරමින් එ‍රට ජාතික සංකේතාමක දේවල්ද කියන්නම්.

ජාතික සත්වයා - සිංහයා.

ජාතික පක්‍ෂයා  - අරාබි රාජාලියා.

ජාතික පුශ්පය   - Pomegranate blossom

(වර්ථමානයේ මෙම තත්වයන් සෑහෙන්න වෙනස් වී ඇති අතර ඒ පිළිබදව සාකච්ඡා කිරීමට තව ‍ටික කලක් ඒ ගැන අධ්‍යයනය කල යුතුවේ).